O ano 2024 destacou como unha data clave na música tradicional galega, ao celebrarse o centenario do recoñecemento de Avelino Cachafeiro como o mellor gaiteiro de Galicia. Este fito foi conmemorado mediante o proxecto "Músicas da Terra de Montes", dirixido polo músico e investigador Rubén Troitiño, quen organizou diversas actividades e estudos dedicados a preservar o legado de Cachafeiro.
dos punteiros orixinais de Avelino Cachafeiro.
Avelino Cachafeiro (1899-1972), nado en Soutelo de Montes, deixou unha pegada profunda na música galega do século XX. O seu prestixio consolidouse co galardón obtido no concurso de Santiago de Compostela en 1924. Durante o pasado ano, o traballo de Rubén Troitiño permitiu afondar no coñecemento da súa figura e do cuarteto "Os Gaiteiros de Soutelo", considerado unha referencia indispensable na tradición musical de Galicia.
Entre as iniciativas máis destacadas deste 2024 figuran a publicación de varios artigos, entre eles "1924-2024 | Avelino Cachafeiro, cen anos do nomeamento coma mellor gaiteiro de Galicia", publicado na revista Cousas de.... Neste artigo, Troitiño explora o impacto de Cachafeiro na música tradicional galega e a súa relación co intelectual e artista Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, quen admiraba profundamente a figura do gaiteiro, chegando a realizar dous debuxos icónicos de Cachafeiro. Un deles forma parte hoxe do Museo de Pontevedra.
O 13 de abril de 2024 conmemoráronse tamén os 52 anos do falecemento de Avelino Cachafeiro cun artigo de Rubén Troitiño titulado "No recordo do Gaiteiro de Soutelo".
Un dos principais momentos da homenaxe tivo lugar o xoves 27 de xuño no Museo de Pontevedra, onde se celebrou a charla "Redescubrindo aos Gaiteiros de Soutelo". Neste evento, Troitiño presentou unha exhaustiva recompilación de documentación histórica, que incluía fotografías inéditas e materiais nunca antes expostos ao público. O acto contou coa colaboración de músicos como Roberto Cendón, Cristóbal Pascual e Miguel González, quen interpretaron pezas do repertorio dos Gaiteiros de Soutelo utilizando punteiros orixinais do cuarteto. O deputado provincial de Cultura, Jorge Cubela, e a deputada provincial Belén Cachafeiro tamén estiveron presentes, amosando o seu apoio ao evento.
No ámbito dos medios de comunicación, o 30 de agosto, Troitiño publicou o artigo titulado "Avelino Cachafeiro, cen anos dun gaiteiro de lenda", no que profundiza nos detalles do concurso de gaitas de 1924, a súa organización e a repercusión que tivo na música galega.
Ademais, o 31 de agosto, durante a XLV Festa do Gaiteiro en Soutelo de Montes, organizada polo Concello de Forcarei, realizouse unha emotiva conmemoración do centenario de Avelino Cachafeiro como mellor gaiteiro de Galicia. O pregón da festa foi pronunciado por Rosario Álvarez, presidenta do Consello da Cultura Galega, quen destacou a importancia de Cachafeiro na preservación da música tradicional galega. Rubén Troitiño participou na celebración interpretando unha peza de gaita cun punteiro orixinal dos Gaiteiros de Soutelo, acompañado polo percusionista Jesús Pérez Soto. Este evento foi unha auténtica homenaxe á figura de Avelino e ao legado que deixou coa súa música.
O 13 de setembro, o programa Luar da Televisión de Galicia, presentado por Xosé Ramón Gayoso, dedicou unha parte do programa á conmemoración do centenario de Cachafeiro. Rubén Troitiño participou neste especial realizando un tributo á súa figura. A actuación incluíu a interpretación de pezas vinculadas ao legado de Cachafeiro, executadas por Troitiño, acompañado na percusión por Alberto Costas. Ademais, a colaboración de Cantigas e Agarimos, unha das entidades máis prestixiosas do folclore galego, foi fundamental para a realización deste tributo.
Unha das iniciativas máis ambiciosas foi o proxecto cultural "Aí vén Avelino!", que se desenvolveu ao longo de todo o ano 2024. A proposta consistiu na formación de cuartetos ou solistas que recrearon o repertorio dos Gaiteiros de Soutelo para gravar vídeos, que logo se subiron a internet.
Para pechar as conmemoracións, en xaneiro de 2025, o domingo 12, o programa Lume na Palleira de Radio Galega Música dedicará unha nova emisión ao legado de Avelino Cachafeiro e os Gaiteiros de Soutelo, coa intervención de Rubén Troitiño dentro do apartado "O recuncho da palleta", unha sección coordinada pola Asociación de Gaiteiros Galegos. Nesta ocasión, a emisión será presentada por Xaime Estévez. Neste programa ofreceranse gravacións orixinais do cuarteto histórico, que permanecen como testemuño do seu impacto na música tradicional galega.
Ese mesmo domingo 12, a Televisión de Galicia emitirá o programa Morra o conto, sobre as 22:30 h. Este episodio, gravado o pasado 15 de novembro no Ecohotel Nós, en Silleda, propón unha confrontación simbólica entre dous tópicos culturais de Galicia, sempre en clave de humor e co obxectivo de fomentar a irmandade entre ambas posturas. O debate xirará arredor de dúas pezas musicais moi coñecidas: a Muiñeira de Chantada e a Rianxeira, consideradas polos participantes como representantes da identidade musical galega.
Rubén Troitiño terá un papel destacado neste episodio, achegando información sobre a primeira gravación sonora da Muiñeira de Chantada, realizada por Avelino Cachafeiro e os Gaiteiros de Soutelo.
Participación na Xornada: Redescubrindo a figura de Avelino Cachafeiro, o Gaiteiro de Soutelo
O xoves 16 de xaneiro de 2025, o Consello da Cultura Galega organizará unha xornada especial no Pazo de Raxoi, en Santiago de Compostela. O programa desta xornada explorará o impacto cultural e musical de Cachafeiro e a súa conexión co artista e intelectual Alfonso Daniel Rodríguez Castelao. Este evento enmárcase na celebración do 75º cabodano de Castelao.
O acto dará comezo ás 17:00 h. Ás 17:15, Rubén Troitiño abordará o legado musical e cultural de Cachafeiro, destacando as súas contribucións á tradición galega. Ás 18:00, o xornalista Siro López analizará a conexión entre Cachafeiro e o viñetismo de Castelao, centrando a súa intervención nos debuxos que inmortalizaron a figura do gaiteiro.
