Neste ano 2024 conmemoramos unha efeméride fundamental na historia da música galega: o centenario da proclamación de Avelino Cachafeiro, coñecido como o Gaiteiro de Soutelo, como mellor gaiteiro de Galicia. Este recoñecemento foi outorgado no concurso de gaitas celebrado o 28 de xullo de 1924 en Santiago de Compostela. A pesar do que se ten escrito sobre Avelino Cachafeiro, raras veces atopamos textos ou documentos sobre aquel evento, polo que é necesario botar a vista atrás e recorrer á hemeroteca para ter unha visión máis xeral do que realmente foi aquel concurso. No contexto da XLV Festa do Gaiteiro, que se celebrará o vindeiro sábado 31 de agosto en Soutelo de Montes, resulta oportuno revisar os feitos que converteron a Avelino nunha figura clave da música tradicional galega.
Preparación e bases do concurso
O concurso de gaitas foi parte das celebracións das Festas do Apóstolo de 1924 en Santiago de Compostela. A súa organización comezou a mediados de ano, cando a Comisión de Festexos e a Liga de Amigos decidiron incluír un certame de gaitas dentro do programa festivo. O luns 26 de maio de 1924, El Compostelano anunciaba por primeira vez o certame, sinalando premios de 250, 200 e 150 pesetas para os gaiteiros que mellor interpretasen as pezas obrigatorias. Tamén se convocaron premios para o concurso de baile tradicional.
O luns 2 de xuño, El Compostelano publicaba unha actualización das bases do concurso:
"Como habíamos anunciado, se reunió anoche la Directiva de la Liga de Amigos, habiendo acordado incluir en el programa de las próximas fiestas un certamen de gaitas y otro de parejas de baile. Al primero podrá concurrir todo gaitero gallego con un tamborilero, ambos vestidos con trajes típicos.
Será desechado todo concursante que lleve gaita de fuelle, de llaves o tenga ronquillos más agudos que el «do» grave del puntero.
La obra obligada será la «Alborada de Veiga» y de elección cualquier otro aire musical del país, como «Muiñeira», «Pasa corredoiras», «Chantana»... o colección de varios aires, como poutpurri, rapsodia o fantasía.
Premios: 1.º, de 150 pesetas; 2.º, de 100; 3.º, de 75.
Los premios para la pareja de baile ganadora en el certamen son: 1.º, de 75 pesetas; 2.º, de 50; 3.º, de 25."
O Concurso do 28 de xullo de 1924
O certame de gaitas celebrouse o luns 28 de xullo na Praza da Quintana, en Santiago de Compostela. A cidade, inmersa nas Festas do Apóstolo, acolleu con entusiasmo este evento no que participaron seis dos nove gaiteiros inicialmente inscritos, segundo reflicte o xornal El Compostelano.
O tribunal calificador, composto por figuras destacadas como José Gómez Curros, Esteban Mariño Caldelas e o director da Banda Municipal de Santiago, Ricardo Fernández Carreira, avaliou as actuacións. Varios diarios informaron ao día seguinte que o primeiro premio foi concedido a Avelino Cachafeiro, o segundo premio foi para Celestino López, de Santiago, e o terceiro premio recaeu en Castor Cachafeiro, irmán de Avelino.
A repercusión nos medios e erros na información
As publicacións da época reflicten o impacto deste certame na música galega, aínda que tamén resulta curioso observar erros nos nomes dos irmáns Cachafeiro nas crónicas. El Compostelano, no seu número do 29 de xullo, referíase a Castor Cachafeiro como "Pastor", mentres que El Pueblo Gallego chegou a chamalo "César" nun artigo posterior. Estas confusións non afectaron o significado do evento, pero amosan a falta de exactitude nalgúns medios da época.
El Diario de Pontevedra do 29 de xullo destacaba o éxito dos irmáns Cachafeiro. Segundo o xornal, entraron tocando por Soutelo de Montes.
Un legado de cen anos: Avelino Cachafeiro, mellor gaiteiro de Galicia
A importancia deste concurso non se pode subestimar. A vitoria de Avelino Cachafeiro en 1924 non só lle outorgou o título de mellor gaiteiro de Galicia, senón que marcou o inicio dun legado que aínda perdura hoxe. Avelino, coa súa excepcional habilidade coa gaita, converteuse nun referente indiscutible da música galega, recoñecido pola súa técnica e pola súa capacidade para transmitir emocións a través da música.
Avelino e os seus irmáns, como parte do grupo "Os Gaiteiros de Soutelo", levaron a música galega a escenarios tanto dentro como fóra de Galicia. A súa fama transcendeu as fronteiras de Soutelo de Montes, e o seu nome está indisolublemente ligado á revitalización e conservación da tradición musical galega.
O centenario do recoñecemento de Avelino Cachafeiro como mellor gaiteiro de Galicia non é só un aniversario, senón unha ocasión para reflexionar sobre o legado que deixou. A través da revisión das fontes da época, podemos recuperar a esencia dese histórico 28 de xullo de 1924 e comprender mellor a magnitude do logro de Avelino. O seu nome segue a ser sinónimo de excelencia musical e un símbolo de orgullo para Galicia. No contexto da Festa do Gaiteiro deste ano, é o momento ideal para celebrar a súa figura e recoñecer o seu lugar na historia da nosa cultura.
