A radio en España está de centenario. O pasado 14 de novembro cumpríronse cen anos da emisión inaugural de EAJ1 Radio Barcelona, considerada a primeira emisora con licencia no noso país. Foi o xermolo de Unión Radio, a primitiva cadea de radio en España, constituída o 19 de decembro de 1924, que tras a Guerra Civil mudou o seu nome ao de Sociedade Española de Radiodifusón (SER). Radio Nacional non nacería ata xaneiro de 1937, en plena guerra. Foi unha emisora de corte militarista fundada por Millán Astray e mantivo a exclusividade informativa ata 1977. Durante corenta anos, o resto de emisoras conectábanse con ela para emitir “o Parte”. Aínda o recordo, porque en 1977 eu tiña xa dez anos, e iso que na miña casa apenas se escoitaba a radio, entre outras cousas porque os meus pais non tiñan tempo nin ocasión: tiñan unha familia numerosa de doce fillos.
Non cabe dúbida de que a radio foi un dos grandes fitos do século XX, e miren que houbo moitos. Durante décadas ocupou nas casas o lugar que logo tería a televisión: a familia toda reuníase arredor dela para escoitala. A aparición posterior do transistor (naceu a finais dos anos 40, pero eu coido que en España non se xeralizou ata ben entrada a década dos 60) supuxo un chanzo máis na historia deste medio, pois veu a democratizar a súa escoita e a facela posible en calquera lugar, moi especialmente nos postos de traballo.
Son moitos os teóricos da radio aos que teño escoitado lamentar que non se teñan usado máis e mellor os seus grandes e numerosos recursos dramáticos, mesmo ao servizo da información.
Nunca quixen entrar no debate sobre a supremacía da palabra ou da imaxe. Hai imaxes que valen máis ca mil palabras, pero tamén palabras que valen máis ca mil imaxes. En calquera caso, non son sospeitoso de desdeñar a imaxe. Desde noviño amo a fotografía e mais o cine, e de rapaz quixen ser director de películas. Pero creo que a radio ten un poder evocador inmenso, como non o ten outros medios. Dispara a imaxinación, para entendérmonos. Neste sentido, nos últimos cincuenta anos, des que a radio informativa (e musical) enterrou de facto á radio dramática e de entretemento que se facía ata entón en España (favorecida, ben é certo, pola censura do réxime e a exclusividade informativa de RNE da que falaba antes), ese poder evocativo da radio ten sido, desgraciadamente, moi desaproveitado. Son moitos os teóricos da radio aos que teño escoitado lamentar que non se teñan usado máis e mellor os seus grandes e numerosos recursos dramáticos, mesmo ao servizo da información. Con isto pasa –ao meu parecer– o mesmo que co humor, que, ben usado –con intelixencia e as doses axeitadas–, podería ser un bo aliado da información.
Descubrín o medio cando, cuns doce anos de idade, fun un dos gañadores dun concurso de redacción organizado no meu colexio e, grazas ao inesquecible Matías Escribano, que era o pai dun dos meus compañeiros de clase e o director de RNE en Logroño.
Dicía antes que de neno non adoitaba escoitar a radio, porque tampouco se oía moito na miña casa. Máis no verán, en calquera caso, e sobre todo, a radio musical. Lembro as miñas irmáns escoitando Los 40 principales nas vacacións, durante as tardes de xullo ou agosto.
Eu, en realidade, descubrín o medio cando, cuns doce anos de idade, fun un dos gañadores dun concurso de redacción organizado no meu colexio e, grazas ao inesquecible Matías Escribano, que era o pai dun dos meus compañeiros de clase e o director de RNE en Logroño –onde eu vivía–, fomos aos estudos da emisora para ler en antena as redaccións gañadoras. Desgraciadamente, por falta de tempo non puidemos ler todos, e eu quedei sen facelo. Pero o mellor foi que nos regalaron un transistor a cada un. Era un aparello precioso, pequechiño –do tamaño dun paquete de tabaco– e de cores branco e negro. Con el comecei a escoitar a radio de forma autónoma. Lembro que todas as mañás dos sábados, aínda na cama, oía a Manolo Ferreras, que daquela facía un programa rompedor que se chamaba –ou polo menos esa era unha frase que se repetía moito– Porque hoy es sábado. E logo, mentres facía a cama, escoitaba a Alberto Oliveros facer un programa de aventuras, sobre civilizacións e lugares exóticos, que disparaba a miña imaxinación e supuña un bo exemplo do que dicía antes sobre o poder evocador deste medio.
Eu debía de ter xa uns dezaseis anos e gañei un dos premios dun concurso de slogans que organizaba Los 40 principales, que entón aínda era só un programa da SER
A miña segunda anécdota coa radio foi un pouco despois. Eu debía de ter xa uns dezaseis anos e gañei un dos premios dun concurso de slogans que organizaba Los 40 principales, que entón aínda era só un programa da SER (despois converteuse nunha cadea propia). O organizador era, realmente, Radio Rioja, a emisora –pertencente á SER– que emitía o programa. Recordo que o meu slogan dicía algo tan simple –pero eficaz, creo– como “Escoita nos 40 a música dos 80”. Corría o ano 1983 ou 1984. O premio era un LP a escoller entre os que tiñan na estación. Así foi como volvín entrar na sede dunha emisora de radio, aínda que desta vez non cheguei a pisar o estudo. Lembro que me abriu a porta Nano, o inesquecible humorista gráfico do diario La Rioja, que traballaba de técnico na estación. Eu, que xa era moi afeccionado á viñeta de humor, fiquei impactado, aínda que, pola miña timidez, non lle dixen nada.
Tamén cheguei a facer os meus pereiriños na radio. Cando estudaba Xornalismo na Universidade, fixen prácticas nunha emisora de Haro, tamén en La Rioja
Debo engadir que tamén cheguei a facer os meus pereiriños na radio. Cando estudaba Xornalismo na Universidade, fixen prácticas nunha emisora de Haro, tamén en La Rioja, que daquela estaba asociada a Antena 3 e dirixía o histórico Rafael Martínez. Foron tres veráns, dous meses cada un; en total, uns seis meses. Despois a profesión non me volveu levar por aí, pero coido que gozaría traballando no medio.
En fin, como ven, este centenario da radio en España faime reflexionar un chisquiño sobre o medio e desempoar algunhas lembranzas persoais relacionadas con el. Só me resta desexarlle que cumpra varios centos de anos máis. Nos últimos tempos, coa súa incorporación a internet, a radio ten mudado moito. Ogallá que non perda nunca a súa esencia. Esa que a fai tan especial.