En Compostela a choiva é arte. E en Galicia toda. Ou era. Pero diso –dese “era”– falarei logo. Agora permítanme falar do da “arte”. En Compostela chove –ou chovía– tan ben que cando García Lorca escribiu os Seis poemas galegos, nun deles non puido menos que poetizar esa choiva. Falo do titulado “Madrigal á cibdá de Santiago”, que comeza: “Chove en Santiago, meu doce amor”. Unha arte –a da choiva e a de Federico– que Luar na Lubre agrandou aínda máis convertendo o poema en canción. En Compostela a choiva é tan arte que os composteláns fixeron dela un dos seus símbolos e o motivo do que probablemente foi o seu primeiro souvenir, como din os franceses, que nisto do turismo foron sempre por diante de nós. Recordo que na casa dos meus avós houbo sempre –e aínda hai– un deses “Chovendo” representativos de Santiago: unha figuriña en madeira dun crego antigo, con capa, chapeu e paraugas. Coido que aínda se venden, claro que xa non son tan bonitos.
En Compostela –e en Galicia toda– a choiva é –ou era– tan arte que ata a mesma palabra soa preciosa: “choiva”. Que eu saiba, o galego é o único idioma románico en que o étimo latino “pluvia” experimentou unha dobre evolución, de xeito que deu “choiva” e “chuvia”. En castelán e portugués iso non acontece: só se di “lluvia” e “chuva”, respectivamente. Pero en galego dicimos tanto “chuvia” como “choiva”. Igual pasa con “fruta” e “froita” ou con “rubio” e “roibo”.
Mais en Galicia a choiva é máis ca arte. Modelou a paisaxe e os modos de vivir desta terra, pero tamén a idiosincrasia do pobo. O galego é como é en gran medida pola choiva. Dío moi ben o humorista gráfico Xaquín Marín cando cita as nubes o os ceos cinsentos entre os elementos que teñen alicerzado a personalide dubidosa, reflexiva e –en definitiva– humorística dos galegos.
Camilo José Cela chamaba a Galicia –ou só a Compostela?, agora dubido– “a ben chovida”. E era así. Galicia é o que é polo que chovía e por como chovía. Pero as cousas mudaron. Hoxe chove menos e, sobre todo, peor. Esa choiva constante, case permanente, pero miúda que caracterizaba esta terra –“como chove miudiño, como miudiño chove”, escribiu Rosalía, versos, por certo, que deberon de inspirar o “Chove en Santiago” de García Lorca– tornouse gota fría ou dana, como a chaman agora os meteorólogos, que ata hai pouco era propia só do Levante. Recordo que cando vivía en Compostela, nos anos 90, me gustaba mirar chover desde o soportal da Praza da Quintana, tomando un café na terraciña do bar do mesmo nome. Pero esa choiva que evoco non tiña nada que ver con esta de agora. Era, certamente, unha choiva miudiña, como a describía Rosalía. Continua, persistente, pertinaz –como se dicía antes da súa contraria a seca–, interminable, desesperante se se quere, pero non tiña esa forza terrible que ten a que vexo agora cair sobre a estación de autobuses de Vigo, acubillado baixo o teito da plataforma, mentres comezo a artellar este artigo na miña mente. Un bo exemplo desta nova maneira de chover en Galicia témolo nas fortes choivas que cairon en Santiago o pasado mércores. A cidade rebordou, con cheas que crearon graves problemas, porque en só 30 minutos caíron 30 litros de auga, o equivalente ao que pode cair durante toda unha noite, é dicir, unhas oito horas.
Nos últimos tempos, Galicia está a perder moitos dos seus sinais de identidade, non só inmaterial, tamén material (pensemos, sobre todo, nos incendios forestais, que están a acabar cos nosos bosques). A choiva, por desgraza, é un deles. A choiva imperecedoira pero miudiña que puxo o musgo nas nosas pedras e tinguiu de verde as paisaxes está de retirada, se non se retirou xa. E non semella que vaia volver logo.