Vilancicos
Nestes Nadais tan descristianizados de hoxe en día aínda resisten os vilancicos, non tanto nas voces ledas dos cativos na intimidade dos fogares como no fío musical co que algún concello ameniza –ou castiga?– os viandantes que camiñan polas rúas. Claro que as cancións que adoitan soar, aínda que sigamos chamándoas vilancicos, non son relixiosas: “Rockin’ around the Christmas tree”, de Brenda Lee; “Feliz Navidad”, de Boneym; “Happy Christmas (war is over)”, de John Lennon; “Last Christmas”, de Wham!; “All I want for Christmas is you”, de Maria Carey, e cousas así. Como digo, non son “cancións populares do Nadal, de tema relixioso, relacionado principalmente co nacemento do neno Xesús” –que é como define ao vilancico o dicionario da Real Academia Galega–, porque non hai nelas ningunha referencia ao neno Xesús, á Virxe María, a San Xosé ou a Deus, pero polo menos inclúen o termo Nadal (“Christmas”), que, como se sabe, hoxe en día está prohibido no noso Occidente postcristián nas felicitacións institucionais e aínda nas sociais. Xa saben: non se pode dicir “Feliz Nadal”; hai que dicir “felices festas”, para non ofendermos a quen se ofende por chamarmos pan ao pan e viño ao viño.
O caso é que este fío musical que a uns amola e a outros se cadra gusta tráéme á memoria os vilancicos da miña infancia, na primeira metade dos anos 70 do século pasado. Daquela, alomenos na miña casa, dicir Nadal era dicir vilancicos. Non digo “panxoliñas”, porque estou a falar da miña infancia en Logroño (La Rioja), onde vivín e medrei, sen sospeitar sequera que algún día acabaría vivindo en Galicia e sentíndome galego de adopción.
Pero imos cos vilancicos. Na casa eramos doce nenos e xa poden imaxinar o xubileu que se vivía durante as festas de Nadal. Tiñamos unha funda de “singles” –os dicos de vinilo pequenos– chea de vilancicos e pasabamos o día enteiro, a mañá e a tarde, todos os días das festas, dúas semanas e media, metidos no “cuarto de xogar” (onde, por certo, durmían cinco das miñas irmás, dúas delas –xémeas– na mesma cama) escoitándoos nun vello tocadiscos de maleta monoaural. Escoitándoos e cantándoo, todos con cadansúa pandereita, que miña nai gardaba durante o resto do ano nun estante ben alto para que non puidésemos collelas. E adiviño por que: imaxinan doce nenos tocando a pandeireta na casa os 365 días do ano? Insufrible, claro.
A gran maioría das cancións que se gardaban naquel álbum e que escoitabamos entusiasmados eran os vilancicos populares que coñecemos todos os que temos xa unha certa idade, gravados por coros infantís: “Los peces en el río”; “Ay del chiquirritín”; “Campana sobre campana”; “Ande, ande, ande”; “Arre, borriquito”; “En el portal de Belén”; “Dime, niño, de quién eres”; “San José al niño Jesús”; “Fum, fum, fum”; “Canta, ríe, bebe”, etc. Por suposto, tamén estaba “Noche de paz”, o clásico dos clásicos. E “El tamborilero”, de Raphael, xunto a outra canción de Julio Iglesias que non era propiamente un vilancico, pero que se gardaba no álbum con eles e escoitabamos só no Nadal: “En un barrio que hay en la ciudad”. Era unha canción moi triste na que Julio falaba dun neno eivado que precisaba de dous bastóns para camiñar e por iso non podía xogar. A maiores, tiñamos tamén un vilancico de Rumba Tres titulado “A Belén”, que era, claro é, unha rumba que nos encantaba polo que tiña de alegre e de exótico nese contexto de vilancicos populares cantados por coros infantís. Non menos exótico nos resultaba outro tema pop, cantado por Los Tres Sudamericanos: “Santa Claus viene a la ciudad”, versión en castelán do estadounidense “Santa Claus is coming to town”. Daquela –e lembren que estou a falar dos anos 70–, Santa Claus ou Papa Noel era un personaxe aínda alleo á cultura española. Lembro que só tiña un compañeiro de clase que recibía agasallos o 25 de decembro, pero porque o seu pai era salvadoreño e a familia vivira nos Estados Unidos. Era tan atípico que ata os seus proxenitores estaban divorciados. Divorciáranse nos EEUU, claro, porque en España o divorcio non se aprobaría ata 1981.
Por certo que este Nadal semella que o vilancico por excelencia vai ser unha versión de David Bisbal de “Mi burrito sabanero”, un tema composto polo venezolano Hugo Blanco na década de 1970 que, por razóns obvias –en España non se popularizaría ata moitos anos máis tarde–, foi alleo á miña infancia, pero que despois teño escoitado cantar moitas veces os meus sobriños que medraron a finais do século XX e comezos do XXI. Un tema que poderá gustar ou non, pero que polo menos menciona Belén (“Voy camino de Belén”) e ao neno Xesús (“Vamos a ver a Jesús”).
En fin, que, alén de que cos anos un se volva nostálxico, o Nadal sempre foi tempo de vilancicos. Oxalá que non se perdan nunca. Pero os de verdade, os que falan, como di a RAG, do nacemento do neno Xesús.