Imperios

Non nos enganemos. A humillación pública de EEUU a Ucrania, as súas ameazas de arrebatar Groenlandia a Dinamarca, o plan de botar os palestinos da faixa de Gaza para explotala el turísticamente ou a imposición de aranceis salvaxes aos que ata o de agora eran os seus socios non son mostras de forza, senón de todo o contrario: de debilidade. E o mesmo acontece coa Rusia de Putin: a invasión de Ucrania ou a represión sistemática contra a oposición democrática non son mostras de fortaleza, senón de fraqueza.

Asistimos non só á decadencia das que teñen sido ata o de agora as dúas maiores superpotencias do mundo, senón directamente á súa fin. A fin da súa supremacía, quero dicir. Esas bravatas tanto dos EEUU como de Rusia son só os estertores da súa morte, as poutadas da besta moribunda; moi perigosas, porque por suposto que poden resultar letais para os seus opoñentes, pero só iso, aínda que algúns as poidan confundir cunha revitalización. Tamén as persoas gravemente enfermas experimentan ás veces unha aparente e inexplicable melloría xusto antes de falecer.

Aqueles aos que nos tocou vivir a cabalo entre os séculos XX e XXI asistimos agora á caída dos dous grandes imperios que o mundo coñeceu nos últimos cen anos. EEUU converteuse na primeira potencia mundial despois da I Guerra Mundial, da que as ata entón superpotencias –Reino Unido e Francia– saíron destrozadas, malia gañaren o conflito (pero quen gaña nunha guerra? Ninguén. Lembremos máis unha vez a famosa frase do duque de Wellington, o vencedor de Napoleón en Waterloo: agás unha batalla perdida, non hai nada tan triste coma unha batalla gañada). Despois de ser durante sesenta anos o xendarme indiscutible do mundo, a decadencia dos EEUU principiou na primeira metade dos anos 70, coa súa vergoñenta derrota na guerra de Vietnam. Despois, os atentados das Torres Xemelgas de Nova York en 2001 supuxeron a mazada definitiva e o feito simbólico da auténtica fin da supremacía estadounidense no mundo.

Pola súa banda, tras a revolución de 1917, Rusia, que ata entón era un país pobre e atrasado, empezou a transformarse nunha superpotencia, estatus que ficou certificado despois da II Guerra Mundial, co seu triunfo dentro do bando aliado e a súa conversión, coma EEUU, nunha potencia nuclear. Pero nos anos 70, mentres EEUU abandonaba vergonzosamente Vietnam, era só un xigante cos pés de barro e en 1989 caeu estrepitosamente coma un castelo de naipes. Aínda así, un tirano coma Putin ten sabido prolongar a agonía do país como superpotencia os nosos días. Mais, como digo, hoxe asistimos á fin irremediable da súa hexemonía. A guerra de Ucrania, aínda que rematase con importantes conquistas para ela (o que está por ver: non descarto que, malia os últimos acontecementos que deben de estar a facer sorrir a Putin, Rusia saia de Ucrania co rabo entre as pernas), suporá o certificado da fin do imperio ruso, o derradeiro zarpazo do oso ferido de morte.

Desaparecida a supremacía de EEUU e de Rusia no concerto mundial, cales son as próximas superpotencias? China e India, xaora. En realidade, China xa é primeira potencia mundial. Teno todo para selo: unha enorme superficie territorial, unha poboación moi numerosa, unha industria forte, un gran poderío militar, armamento nuclear e un instrumento moi eficaz para dominar o mundo, aínda que non imprescindible, como se viu con EEUU: un réxime totalitario, como lle pasou a Rusia. China xa é a primeira potencia mundial, pero non ten présa; xa sabemos que os orientais teñen outra idea do tempo e fan as cousas con calma. Non lle importa que EEUU ou Rusia sigan vivindo na ficción de que son eles as superpotencias. Hai más de douscentos anos, Napoleón dixo: “Deixade durmir á China; cando esperte, o mundo tremerá”. Pois ben, xa espertou, aínda que ás veces simule seguir durmindo. Se China xa é superpotencia, India está moi preto de selo. Aínda lle queda un pouco, pero en dez anos será, sen dúbida, a outra gran potencia mundial. Ten os mesmos ingredientes que China: unha superficie enorme, unha poboación numerosísima (por primeira vez, en 2024 superou a China en número de habitantes: 1.441 millóns fronte a 1.410), unha industria forte, un gran poderío militar e mesmo armamento nuclear. Diferénciase en que non é un totalitarismo, mais mesmo niso tampouco tanto, porque nos últimos tempos a que era chamada “a maior democracia do mundo” polo seu número de habitantes tense convertido nun Estado alarmantemente autoritario.

En fin, co novo panorama das relacións internacionais o centro do poder tense desprazado cara a oriente e os novos amos do mundo son ou van ser China e India. Que papel lles queda, entón, a EEUU, Rusia e mais Europa? Rusia converterase en escudeiro de China, o que non é pouco. EEUU pecharase sobre si mesma si mesma, mais aínda pode seguir vivindo moi ben durante moito tempo. E Europa terá que resignarse a xogar un papel secundario e a comerciar; a comerciar con todos, se lle deixan. Á fin e ao cabo, é o que sempre ten feito.